Το Ισλάμ και η δημοκρατία

Το Ισλάμ και η δημοκρατία
του Φετχουλλάχ Γκιουλέν



Μια συγκριτική προσέγγιση στο Ισλάμ και τη δημοκρατία.
Η θρησκεία, ιδιαίτερα το Ισλάμ, έχει γίνει μια από τις δυσκολότερες θεματικές περιοχές στον εξοπλισμό τα τελευταία χρόνια. Ο σύγχρονος πολιτισμός, που είτε προσεγγίζεται από την προοπτική της ανθρωπολογίας είτε της θεολογίας, ψυχολογίας είτε ψυχανάλυσης, αξιολογεί τη θρησκεία με τις εμπειρικές μεθόδους. Αφ’ ενός, η θρησκεία είναι ένα εσωτερικό εμπειρικό και αισθητό φαινόμενο, που για το μεγαλύτερο μέρος, συσχετίζεται με τις μόνιμες πτυχές της ζωής. Αφ’ ενός, οι οπαδοί της κάθε θρησκείας μπορούν να δουν τη θρησκεία τους ως φιλοσοφία, ως ένα σύνολο λογικών αρχών ή μόνο ως έναν μυστικισμό. Οι αυξήσεις δυσκολίας στην περίπτωση του Ισλάμ, γιατί μερικοί μουσουλμάνοι και σχεδιαστές πολιτικής το θεωρούν και το παρουσιάζουν (το Ισλάμ) ως καθαρώς πολιτική, κοινωνιολογική και οικονομική ιδεολογία, παρά ως θρησκεία.


Εάν θέλουμε να αναλύσουμε τη θρησκεία, τη δημοκρατία ή οποιοδήποτε άλλο σύστημα ή φιλοσοφία ακριβώς, πρέπει να εστιάσουμε στην ανθρωπότητα και την ανθρώπινη ζωή. Από αυτήν την προοπτική, η θρησκεία γενικά, και το Ισλάμ ιδιαίτερα, δεν μπορούν να συγκριθούν στην ίδια βάση με τη δημοκρατία ή με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό σύστημα. Η θρησκεία εστιάζει πρώτιστα στις αμετάβλητες πτυχές της ζωής και της ύπαρξης, ενώ η πολιτική, η κοινωνική και τα οικονομικά συστήματα ή οι ιδεολογίες αφορούν μόνο ορισμένες μεταβλητές κοινωνικές πτυχές της κοσμικής ζωής μας.


Οι πτυχές της ζωής για τις οποίες η θρησκεία ενδιαφέρεται πρώτιστα ισχύουν τόσο σήμερα όσο ήταν στην αυγή της ανθρωπότητας και θα συνεχίσουν να είναι τόσο και στο μέλλον. Τα κοσμικά συστήματα αλλάζουν σύμφωνα με τις περιστάσεις και μπορούν έτσι να αξιολογηθούν μόνο σύμφωνα με τους χρόνους τους. Η πίστη στον Θεό, στη Μεταθανάτια Ζωή, στους προφήτες, στα ιερά βιβλία, στους αγγέλους και στη Θεία Θέληση δεν έχουν καμία σχέση με τους μεταβαλλόμενους χρόνους. Επιπλέον, τα καθολικά και αμετάβλητα πρότυπα της λατρείας και ηθικής έχουν λίγο να κάνουν με τον χρόνο και την κοσμική ζωή.


Επομένως, κατά τη σύγκριση οποιαδήποτε θρησκείας ή του Ισλάμ με τη δημοκρατία, πρέπει να θυμηθούμε ότι η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που συνεχώς αναπτύσσεται και αναθεωρείται. Ποικίλλει επίσης σύμφωνα με τις θέσεις και τις περιστάσεις όπου ασκείται. Αφ’ ενός, η θρησκεία έχει καθιερώσει τις αμετάβλητες αρχές σχετικές με την πίστη, τη λατρεία και την ηθική. Κατά συνέπεια, μόνο οι κοσμικές πτυχές του Ισλάμ πρέπει να συγκριθούν με τη δημοκρατία.



Τι προσφέρει το Ισλάμ ως μορφή διακυβέρνησης;
Ο κύριος στόχος του Ισλάμ και οι αμετάβλητες διαστάσεις του έχουν επιπτώσεις στους κανόνες του που «κυβερνούν» τις μεταβλητές πτυχές των ζωών μας. Το Ισλάμ δεν προτείνει μια ορισμένη αμετάβλητη μορφή διακυβέρνησης ή δεν προσπαθεί να την διαμορφώσει. Αντ’ αυτού, το Ισλάμ καθιερώνει τις θεμελιώδεις αρχές που προσανατολίζουν τον γενικό χαρακτήρα της διακυβέρνησης, που αφήνει το στους ανθρώπους να επιλέξουν τον τύπο και τη μορφή κυβέρνησης σύμφωνα με το χρόνο και τις περιστάσεις. Εάν πλησιάζουμε το θέμα με αυτό το φωτισμό και συγκρίνουμε το Ισλάμ με τη σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία σήμερα, θα είμαστε ικανότεροι να καταλάβουμε τη θέση του Ισλάμ και της δημοκρατίας…..


Οι δημοκρατικές ιδέες προέρχονται από τους αρχαίους χρόνους. Η σύγχρονη φιλελεύθερη δημοκρατία γεννήθηκε στην Αμερικανική (1776) και τις Γαλλικές Επαναστάσεις (1789-1799). Στις δημοκρατικές κοινωνίες, οι άνθρωποι κυβερνούν τους εαυτούς τους σε αντιδιαστολή με το να κυβερνούνται από κάποιον ανωτέρο (μονάρχη, δικτάτορα κ.τ.λ.). Το άτομο έχει προτεραιότητα πάνω από την κοινότητα σε αυτόν τον τύπο πολιτικού συστήματος, που είναι ελεύθερο να καθορίσει πώς να ζήσει τη ζωή του/της. Ο ατομικισμός δεν είναι απόλυτος, εν τούτοις. Οι άνθρωποι επιτυγχάνουν μια καλύτερη ύπαρξη με τη διαβίωση μέσα σε μια κοινωνία και αυτό απαιτεί ότι ρυθμίζουν και περιορίζουν την ελευθερία τους σύμφωνα με τα κριτήρια της κοινωνικής ζωής.


Ο προφήτης Μουχάμμεντ (σαλλαλλάχου αλέϊχι ουά σαλάμ) είπε:
“Όλοι οι άνθρωποι είναι τόσο ίσοι όσο τα δόντια μιας χτένας”
(Abu Shuja’ Shirawayh ibn Shahrdar al-Daylami, Al-Firdaws bi-Ma’thur al-Khitab [The Heavenly Garden Made Up of the Selections from the Prophet's Addresses], Beirut, 1986, Dar al-Kutub al-’Ilmiya, 4:300).


Στο Ισλάμ δεν γίνονται διακρίσεις βασισμένες στη φυλή, το χρώμα, την ηλικία, την υπηκοότητα ή τα φυσικά γνωρίσματα. Ο προφήτης δήλωσε: “Είστε όλοι από τον Αδάμ και ο Αδάμ πλάστηκε από το χώμα. Ω δούλοι του Θεού, να είστε αδελφοί (και αδελφές)”

(For the second part of the hadith see the sections “Nikah” (marriage Contract) in Abu ‘Abdullah Muhammad ibn Isma’il al-Bukhari, ed., al-Jami’ al-Sahih [A Collection of the Prophet's Authentic Traditions], Istanbul: al-Maktabat al-Islamiya, n.d., ch. 45; “Birr wa Sila” (Goodness and Visiting the Relatives) in Imam Abu Husayn Muslim ibn Hajjaj, ed., al-Jami’ al-Sahih, op. cit., ch. 23; and for the first part see “Tafsir” (The Qur’anic Commentary) and “Manaqib” (The Virtues of the Prophet and His Companions) in Abu ‘Isa Muhammad ibn ‘Isa al-Tirmidhi, al-Jami’ al-Sahih, Beirut, Dar al Ihya al-Turath al-’Arabi, n.d., chs. 49 and 74, respectively).

Εκείνοι που γεννήθηκαν νωρίτερα, ή έχουν περισσότερο πλούτο ή δύναμη από άλλους, ή που ανήκουν σε ορισμένες οικογένειες ή εθνικές ομάδες, δεν έχουν κανένα έμφυτο δικαίωμα στο να ελέγχουν άλλεους (δηλαδή καμιά φυλή δεν είναι ανώτερη από μια άλλη κ.τ.λ).


Η δύναμη βρίσκεται στην αλήθεια.
Το Ισλάμ υποστηρίζει επίσης τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:

· Η δύναμη βρίσκεται στην αλήθεια, μια αποκήρυξη της κοινής ιδέας ότι η αλήθεια στηρίζεται επάνω στη δύναμη.

· Η δικαιοσύνη και το κράτος δικαίου είναι ουσιαστικές.

· Η ελευθερία της πεποίθησης και των δικαιωμάτων στη ζωή, την προσωπική ιδιοκτησία, την αναπαραγωγή, και την υγεία (και διανοητικά και φυσικά) δεν μπορεί να παραβιαστεί.

· Η μυστικότητα και η ασυλία της προσωπικής ζωής πρέπει να διατηρηθούν.

· Κανένας δεν μπορεί να καταδικαστεί για ένα έγκλημα χωρίς στοιχεία ή να κατηγορηθεί και να τιμωρηθεί για το έγκλημα κάποιο άλλου.

· Ένα συμβουλευτικό σύστημα της διοίκησης είναι ουσιαστικό.


Όλα τα δικαιώματα είναι εξίσου σημαντικά και τα δικαιώματα του ατόμου δεν μπορούν να θυσιαστούν χάριν της κοινωνίας. Το Ισλάμ θεωρεί μια κοινωνία να αποτελείται από συνειδητά άτομα που εξοπλίζονται με το αυτεξούσιο και κατοχή ευθύνης και προς τους ίδιους και προς τους άλλους. Το Ισλάμ πηγαίνει ένα βήμα περαιτέρω με την προσθήκη μιας κοσμικής διάστασης. Βλέπει την ανθρωπότητα ως τη “μηχανή” της ιστορίας, αντίθετα προς τις μοιρολατρικές προσεγγίσεις μερικών δυτικών φιλοσοφιών του 19$ου αιώνα της ιστορίας, όπως ο διαλεκτικος υλισμός και ο συντηρητισμός. Ακριβώς όπως η θέληση και η συμπεριφορά κάθε ατόμου καθορίζει την έκβαση της ζωής του/της σε αυτόν τον κόσμο και στον επόμενο, η πρόοδος ή η πτώση μιας κοινωνίας καθορίζεται από τη θέληση και τον τρόπο ζωής των κατοίκων της.


Λέγεται στο Άγιο Κοράνι:
“Ο Θεός δεν θα αλλάξει την κατάσταση των άνθρωπων εκτός αν οι ίδιοι αλλάξουν (όσον αφορά τις πεποιθήσεις τους και τον τρόπο ζωής)” (Κοράνι, 13:11).


Με άλλα λόγια, κάθε κοινωνία κρατά τα ηνία της «μοίρας» της στα χέρια της. Η προφητική παράδοση (λόγος) του προφήτη Μουχάμμεντ (σαλλαλλάχου αλέϊχι ουά σαλάμ) υπογραμμίζει αυτήν την ιδέα: “Θα κυβερνηθείτε σύμφωνα με το πώς εσείς είστε” (‘Ala al-Din ‘Ali al-Muttaqi al-Hindi, Kanz al-’Ummal fi Sunan al-Aqwal wa al-Af’al [A Treasure of the Laborers for the Sake of the Prophet's Sayings and Deeds], Beirut, Mu’assasat al-Risala, 1985, 6:89).


Αυτός είναι ο βασικος χαρακτήρας και το πνεύμα της δημοκρατίας, μια ιδέα που δεν συγκρούεται με οποιαδήποτε ισλαμική αρχή.


Δεδομένου ότι το Ισλάμ θεωρεί τα άτομα και τις κοινωνίες αρμόδια για τη «μοίρα» τους, οι άνθρωποι πρέπει να είναι αρμόδιοι για την διακυβέρνηση τους. Το Κοράνι περιγράφοι μια κοινωνία με τέτοιες φράσεις όπως: “Ω άνθρωποι” και “Ω πιστοί”. Τα καθήκοντα που εμπιστεύονται στα σύγχρονα δημοκρατικά συστήματα είναι εκείνα που το Ισλάμ ορίζει στην κοινωνία και ταξινομεί, κατά σειρά σπουδαιότητας ως απολύτως απαραίτητα, σχετικά απαραίτητα και αξιέπαινα να πραγματοποιήσει. Το Ιερό Κοράνι περιλαμβάνονται τα ακόλουθα «περάσματα»:


“Ασπαστείτε όλοι σας το Ισλάμ (ειρήνη)” (Κοράνι, 2:208)


“…δώστε απ’ τα αγαθά που τίμια κερδίσατε και απ’ την παραγωγή που για σας κάνουμε τη γη να βγάλει και μη διαλέξετε το κακό απ’ αυτά με σκοπό να το χαρίσετε, όταν εσείς οι ίδιοι δεν το δέχεστε…” (Κοράνι, 2:267)


“Και όσες μεταξύ των γυναικών σας είναι ένοχες μοιχείας, καλέστε τότε τέσσερις μάρτυρες (για να το αποδείξουν)….” (Κοράνι, 4:15).


“Ο Θεός σας διατάζει να αποδώσετε ό,τι σας εμπιστεύτηκαν σ’ αυτούς που τους ανήκει και όταν δικάζετε ανάμεσα στους ανθρώπους, να δικάζετε με δικαιοσύνη…” (Κοράνι, 4:58).


“,,,να σταθείτε σταθερά στο δίκαιο. Η μαρτυρία σας να είναι εντελώς για τον ΑΛΛΑΧ, ακόμα κι αν πρόκειται να είναι ενάντια σε σας, τους γονείς και τους συγγενείς σας…” (Κοράνι, 4:135).


“Εάν (ο εχθρος σας) κλίνει προς την ειρήνη (όταν είστε στον πόλεμο), τότε και εσύ να κλίνεις σ’ αυτή..” (Κοράνι, 8:61) .


“..αν ένας κουτσομπόλης σας παρουσιαστεί φέρνοντας σας μια είδηση, βεβαιωθείτε (για την αλήθεια), μήπως βλάψετε κάποιον εν αγνοία…” (Κοράνι, 49:6).


“Εάν δύο κοινότητες ανάμεσα στους πιστούς βρίσκονται σε διαμάχη, φροντίστε να ειρηνεύσουν μεταξύ τους….” (Κοράνι, 49:9).


Εν ολίγης, το Κοράνι διευθύνει ολόκληρη την ανθρωπότητα και της ορίζει σχεδόν όλα τα καθήκοντα που εμπιστεύονται στα σύγχρονα δημοκρατικά συστήματα.


Οι άνθρωποι συνεργάζονται ο ένας με τον άλλο, με τη διανομή αυτών των καθηκόντων και την καθιέρωση των ουσιαστικών θεμελίων, απαραίτητων στο να τα εκτελούν. Η κυβέρνηση αποτελείται από όλα αυτά τα βασικά στοιχεία. Κατά συνέπεια, το Ισλάμ συστήνει μια κυβέρνηση που εδρεύει σε μια κοινωνική σύμβαση. Οι άνθρωποι εκλέγουν τους διοικητές τους και καθιερώνουν το συμβούλιο για συζήτηση πάνω στα κοινά τους ζητήματα. Επίσης, η κοινωνία συνολικά συμμετέχει στον έλεγχο της διοίκησης. Κατά τη διάρκεια της περιόδου των πρώτων τεσσάρων χαλιφών (632-661 μ.Χ.) ιδιαίτερα, οι θεμελιώδεις αρχές της διακυβέρνησης που αναφέρθηκαν πιο πριν –συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης εκλογής- εφαρμόστηκαν πλήρως. Το πολιτικό σύστημα μετασχηματίστηκε σε ένα σουλτανάτο μετά από το θάνατο του Αλή, (ο τέταρτος χαλίφης), λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων και των σφαιρικών όρων εκείνη τη στιγμή. Αντίθετα από το χαλιφάτο, η δύναμη στο σουλτανάτο πέρασε κάτω από την οικογένεια του σουλτάνου. Εντούτοις, ακόμα κι αν οι ελεύθερες εκλογές δεν πραγματοποιήθηκαν πλέον, οι τότε ισλαμικές κοινωνίες διατήρησαν άλλες αρχές που βρίσκονται στον πυρήνα της φιλελεύθερης δημοκρατίας σήμερα.


Το Ισλάμ είναι μια περιεκτική θρησκεία. Είναι βασισμένη στην πίστη σε έναν Θεό ως Δημιουργό, Κύριο, Συντηρητή και Διοικητή του κόσμου. Το Ισλάμ είναι η θρησκεία ολόκληρου του κόσμου. Δηλαδή ο ολόκληρος κόσμος υπακούει Στους νόμους που καθορίζονται από τον Θεό, όλα στον κόσμο είναι “μουσουλμανικά” (υποταγμένα στους αιώνιους και απαράγραπτους Θεϊκούς νόμους) και υπακούνε στο Θεό με την υποβολή τους στους νόμους Του. Ακόμη και ένα πρόσωπο που αρνείται να πιστέψει στον Θεό ή που ακολουθεί μια άλλη θρησκεία, είναι μουσουλμάνος κατ’ ανάγκη όσον αφορά στη σωματική ύπαρξη (δηλαδή υποταγμένος στους νόμους της φύσης). Ολόκληρη η ζωή μας, από το εμβρυικό στάδιο μέχρι τη γήρανση και τη μετατροπή μας σε σκόνη μετά από τον θάνατο, κάθε ιστός των μυών και κάθε άκρο του σώματος ακολουθεί τη σειρά εκείνη που ορίζεται για κάθε ένα από τους νόμους του Θεού. Κατά συνέπεια, στο Ισλάμ ο Θεός, η φύση και η ανθρωπότητα δεν είναι ούτε μακρινοί οι μεν από τους δε ούτε είναι αυτοί ξένοι ο ένας με τον άλλο. Είναι ο Θεός που καθίσταται Γνωστός στην ανθρωπότητα μέσω της φύσης και η φύση και η ανθρωπότητα είναι δύο «βιβλία» (της δημιουργίας) μέσω των οποίων κάθε λέξη του Θεού γνωστοποιείται. Αυτό οδηγεί την ανθρωπότητα στο να κοιτάξει επάνω σε όλα όπως ότι όλα ανήκουν στον ίδιο Κύριο….και επομένως τίποτα στον κόσμο δεν είναι ξένο το ένα με το άλλο. Η συμπόνια, η αγάπη και η υπηρεσία Του δεν παραμένουν περιορισμένες στους ανθρώπους μιας ιδιαίτερης φυλής, ενός χρώματος ή ενός έθνους. Ο προφήτης Μουχάμμεντ (σαλλαλλάχου αλέϊχι ουά σαλάμ) είχε πει: “Ω δούλοι του Θεού, να είστε αδελφοί (και αδελφές)”.



Το Ισλάμ αναγνωρίζει όλες τις θρησκείες.
Ένας χωριστό αλλά εξίσου σημαντικό σημείο είναι ότι το Ισλάμ αναγνωρίζει όλες τις θρησκείες (τις μονοθεϊστικές) που ήρθαν πριν από αυτό. Δέχεται όλους τους προφήτες και τα βιβλία που σταλθήκαν στους διάφορους λαούς στις διαφορετικές εποχές της ιστορίας. Όχι μόνο τους δέχεται, αλλά θεωρεί επίσης την πίστη σε αυτούς ως ουσιαστική αρχή του Ισλάμ. Κατά αυτόν τον τρόπο, αναγνωρίζει τη βασική ενότητα όλων των θρησκειών. Ένας μουσουλμάνος είναι συγχρόνως ένας αληθινός οπαδός του Αβραάμ, του Μωυσή, του Δαβίδ, όλων των άλλων Εβραίων προφητών και του Ιησού (ραχίμαχουμουλλάχ). Αυτή η πεποίθηση εξηγεί γιατί και οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι απόλαυσαν τα θρησκευτικά δικαιώματα τους σύμφωνα με τον κανόνα των ισλαμικών κυβερνήσεων καθ’ όλη (σχεδόν) τη διάρκεια της ιστορίας.


Το ισλαμικό κοινωνικό σύστημα επιδιώκει να διαμορφώσει μια ενάρετη κοινωνία και με αυτόν τον τρόπο να κερδίσει την εύνοια του Θεού. Αναγνωρίζει το δίκαιο, όχι τη δύναμη, ως βάση της κοινωνικής ζωής. Η εχθρότητα είναι απαράδεκτη. Οι σχέσεις πρέπει να βασιστούν στην πεποίθηση, την αγάπη, τον αμοιβαίο σεβασμό, τη βοήθεια και την κατανόηση αντί της σύγκρουσης και της αναζήτησης των προσωπικών διαφορών. Η κοινωνική εκπαίδευση ενθαρρύνει τους ανθρώπους για να ακολουθήσουν υψηλά ιδανικά και για να προσπαθήσουν να φτάσουν στην τελειότητα, να τρέξουν όχι μόνο πίσω από τις επιθυμίες τους. Οι δικαιολογημένες κλήσεις για την ενότητα και οι αρετές, δημιουργούν την αμοιβαία υποστήριξη και την αλληλεγγύη και η πίστη εξασφαλίζει την αδελφοσύνη και την ενότητα. Η ενθάρρυνση της ψυχής για να επιτύχει την τελειότητα, φέρνει την ευτυχία και στους δύο κόσμους.


Η δημοκρατία έχει αναπτυχθεί με την πάροδο του χρόνου. Ακριβώς όπως έχει περάσει από πολλά διαφορετικά στάδια στο παρελθόν, θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να βελτιώνεται στο μέλλον. Κατά μήκος του τρόπου, θα διαμορφωθεί σε ένα πιο ανθρωπιστικό και δίκαιο σύστημα, βασισμένο στην ευθύτητα και την πραγματικότητα. Εάν τα ανθρώπινα όντα εξετάζονται συνολικά, χωρίς αμέλεια της πνευματικής διάστασης της ύπαρξής τους και των πνευματικών αναγκών τους και χωρίς να ξεχαστεί ότι η ανθρώπινη ζωή δεν περιορίζεται σε αυτήν την θανάσιμη ζωή και ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν έναν μεγάλο πόθο για την αιωνιότητα, η δημοκρατία θα μπορούσε να φθάσει στην αιχμή της τελειότητας και να φέρει την ακόμα περισσότερη ευτυχία στην ανθρωπότητα. Οι ισλαμικές αρχές της ισότητας, της ανοχής και της δικαιοσύνης μπορούν να το βοηθήσουν να κάνει ακριβώς αυτό.


Προσευχόμαστε και ικετεύουμε ότι απείρως ο συμπονετικός δεν θα αφήσει τις ελπίδες και τις προσδοκίες μας να έρθουν σε τίποτα.



Μετάφραση από τα αγγλικά:
“Islam and Democracy” by Fethullah Gülen
From “The Light” Publications,
ISBN-10: 1932099646
ISBN-13: 978-1932099645
U.S.A